رشته ورزشی چتربازی از رشته های ورزشی دارای قدمت در سطح جهان است . چتربازی از سال۱۷۹۷ که Andre Jacques Garnerin از یک بالون پرش خود را انجام داد و اولین حادثه مربوط به چتربازی را به ثبت رساند تا استفاده در عملیات نظامی گرفته و یا تفریحی هیجان انگیز و نمایش صحنه های آن در فیلم ها و حضور ورزشکاران ان به عنوان بدل هنرپیشه های اصلی تا نمایش آن در افتتاح رویدادهای ورزشی بزرگ ( المپیک ۱۹۸۸ سـٔول کره جنوبی ) و همچنین استفاده از لباس بالدار wing suit در سال های اخیر و زمزمه حضور در بازی های المپیک و بازی های آسیائی , تا به امروز راه طولانی را طی کرده است .
.
چتربازی و یا آنچه امروزه Sky Diving خوانده می شود ورزشی است که شرکت کننده در آن در حالی که مجهز به وسیله ای به نام چتر نجات می باشد از یک وسیله پرنده در حال پرواز، در ارتفاع معین خارج شده و پس از انجام حرکاتی که پیش تر در طی دوره آموزشی فراگرفته است ، در ارتفاع از پیش تعیین شده اقدام به باز کردن چتر خود نموده و پس از طی مسافتی و پرواز بوسیله چتر بر روی زمین فرود می آید .
امروزه تقریباً تمام افراد با قابلیت های جسمانی متفاوت می توانند در این رشته ورزشی شرکت کنند .
این ورزش به صورت انفرادی و یا دسته جمعی نیز انجام می گیرد .
ارتفاع معمول جهت انجام پرش چتر بازی بین ۲۳۰۰ متر تا ۴۶۰۰ متر (۷۵۰۰ تا ۱۵۰۰۰ پا) از سطح زمین می باشد.
این ارتفاع امکان سقوط بین ۴۰ تا ۸۵ ثانیه را تا قبل از باز کردن چتر به فرد چترباز می دهد .
در حالت عادی بدن در حین سقوط ( حالتی که صورت و قسمت جلوئی بدن رو به زمین باشد ) سرعت سقوط به ۱۸۰ تا ۲۱۰ کیلومتر بر ساعت (۱۱۰ تا ۱۳۰ مایل بر ساعت ) می رسد .
ارتفاع معمول باز کردن چتر ۷۵۰ متر (۲۵۰۰ پا ) میباشد .
در اغلب چترهای معمول امروزه باز کردن چتر بوسیله رها کردن چتر کوچکی که Pilot Chute نامیده می شود و با قرار گرفتن آن در مسیر جریان هوا انجام می گیرد اما در انواعی از چترها باز کردن چتر با کشیدن دسته ای که بوسیله یک کابل فلزی به چتر اصلی متصل می باشد انجام می گیرد .
اغلب چترهای امروزه از ۷ و یا ۹ قسمت که Cell نامیده می شود تشکیل گردیده اند که این سل ها با نگهداری هوا درون خود باعث می گردند که چتر در حالت پایدار قرار گرفته و بوسیله فرامینی که به بدنه اصلی چتر متصل می باشد امکان هدایت و کنترل آن برای چتر باز بوجود بیاید .
برای بالا بردن سطح ایمنی در این ورزش از یک چتر کمکی نیز استفاده می شود که در صورت نقصان و یا عدم عملکرد چتر اصلی ، فرد چترباز بر اساس دستورالعمل آموزشی که قبلاً فرا گرفته است اقدام به استفاده از آن میکند .
وسیله ای ایمنی دیگری که امروزه در اکثر مراکز چتر بازی جهان استفاده از آن اجباری می باشد دستگاه AAD یا عامل فعال سازی خودکار Automatic Activation Device می باشد.
این دستگاه که از سال ۱۹۹۱ به طور انبوه مورد استفاده ورزشکاران این رشته قرار گرفته توسط Helmut cloth آلمانی اختراع گردید و چنانچه فرد چترباز بنا به دلایلی قادر به استفاده از چتر اصلی و کمکی خود نباشد این دستگاه با آنالیز کردن سرعت سقوط و ارتفاع از سطح زمین به طور خودکار اقدام به باز کردن چتر کمکی می کند.
علاوه بر موارد ذکر شده در بالا امروزه طراحی و ساخت چتر توسط تولید کنندگان این وسائل در جهان به صورتی انجام می گیرد که در صورت رعایت موارد آموزش داده شده در حین بسته بندی و اجرا صحیح موارد اموزش داده شده در این ورزش عملاً امکان باز نشدن چترها چیزی در حد صفر می باشد.
از طرف دیگر با پیشرفت در ساخت چترها و به بازار آمدن چترهائی با عملکرد و سرعت بسیار زیاد تلفات و حوادث اتفاق افتاده در این رشته به سوی حوادثی که پس از باز شدن چتر و در حین انجام مانورها و فرود به روی زمین اتفاق می افتد سوق پیدا کرده است .
علیرغم این مسائل این ورزش با توجه به گستردگی در سال های اخیر هنوز هم جزء ۱۰ ورزش خطرناک جهان قرار نمی گیرد .
بعد از اولین دوره مسابقات قهرمانی جهان که در سال ۱۹۵۱ در یوگسلاوی برگزار گردید , کلیه رقابت های جهانی چتربازی تحت نظارت FAI فدراسیون بین المللی هوانوردی یا Federation Aeronautique Internationale برگزار می گردد .
برخی رشته هایی که امروزه در مسابقات قهرمانی جهان برگزار می گردد عبارتند از:
- مسابقات فرم Style
فرد شرکت کننده اقدام به نمایش مانورهایی از قبل تعیین شده در حین سقوط کرده و فرد برنده کسی خواهد بود که در کمترین زمان ممکن اقدام به انجام کامل و سریع مانورها کرده باشد.
- مسابقات دقت Accuracy
فرد شرکت کننده پس از خارج شدن از وسیله پرنده و باز کردن چتر خود اقدام به فرود در محل تعیین شده که یک صفحه مدور ۵ سانتی متری و یا ۱/۹ اینچی است , می کند .
فرود دقیق به روی این صفحه ‘۰’ امتیاز و فرود دورتر از صفحه تعیین شده باعث اختصاص امتیاز منفی برای شرکت کننده خواهد شد. در پایان شرکت کننده با امتیاز منفی کمتر به مقام قهرمانی خواهد رسید .
- مسابقات Formation Skydiving
این مسابقات در گروههای ۴ و ۸ نفره برگزار می گردد و افراد شرکت کننده در حین سقوط اقدام به انجام یک سری از حرکات و فرم ها می کنند .
- مسابقات Canopy Relative Work ) CRW ) یا Canopy Formation
در این مسابقات شرکت کنندگان بعد از باز کردن چتر خود اقدام به اجرای فرم هائی که از قبل هماهنگ کرده اند می کنند این مسابقات در تعداد گوناگون اجرا می گردد .
- مسابقات Free Style و Free Flying
شرکت کننده در این مسابقات حرکاتی شامل حرکات آکروباتیک و ژیمناستیک را در حین سقوط اجرا می کند و داوران بر اساس زیبائی و هماهنگی این حرکات امتیاز دهی کرده و برنده را مشخص میکنند.
اخیراً مسابقاتی نیز به نام Sky surfing مانند مسابقات Free style برگزار می شود با این تفاوت که شرکت کننده با پوشیدن وسیله ای شبیه اسنوبرد ورزش اسکی اقدام به انجام حرکات آکروباتیک می کند .
- مسابقات Canopy Piloting
این مسابقات در ۴ رده سرعت ، دقت ، مسافت و استیل ازاد برگزار میگردد .
اجزا چتر
هر دستگاه چتر که برای ورزش چتربازی مورد استفاده قرار می گیرد از شش قسمت اصلی تشکیل شده است:
۱- چتر یا کاناپی اصلی Main canopy
۲- پایلوت شوت Pilotchute : که یک چتر کوچک حدود۳۰ تا ۴۵ سانتیمتری می باشد که چتر باز برای باز کردن چتر اصلی از آن استفاده می کند .
چتر باز با خارج کردن پایلوت شوت از محل قرارگیری ، آن را در جریان باد ناشی از سقوط خود قرار می دهد و پایلوت شوت با کشیدن یک بند حدود ۲ تا ۳ متری به نام بند اتصال یا Bridle که به چتر اصلی متصل است باعث می شود که چتر اصلی از محل خود که درون پشتی چتر است خارج شود .
۳- چتر کمکی یا Reserve : این چتر در صورت بروز مشکل در کارکرد چتر اصلی و یا باز نشدن ان می تواند به کمک چتر باز آمده و از آن استفاده نماید .
۴- پشتی چتر یا Container : در حقیقت نوعی کوله پشتی می باشد که توسط فرد چترباز پوشیده شده و محل قرار گرفتن چتر اصلی، چتر کمکی و سایر متعلقات یک چتر می باشد که بوسیله بندهائی در ناحیه پاها، شانه ها و سینه به چترباز وصل و محکم می گردد .
۵- بندها Lines : که از طریق بندهای اصلی دیگری به نام رایزرها Risers چتر اصلی را به پشتی چتر وصل می کند. تعدادی از این بندها وظیفه کنترل و هدایت چتر اصلی را نیز بر عهده دارند، ۵ دسته بند وجود دارد که عبارتند از بندهای A ، بندهای B ، بندهای C ، بندهای D و بندهای ترمز یا Brake .
۶- AAD یا Automatic Activation Device وسیله ای که در صورت بروز اشکال در باز کردن چتر به طور خودکار چتر کمکی را در ارتفاع ۲۳۰ متری یا۷۵۰ پائی باز می کند .
روشهای آموزش چتربازی :
Tandem Skydiving
این روش یکی از بهترین روش ها برای آشنا کردن هنرجو با ارتفاع و لذت سقوط آزاد می باشد . فرد هنرجو بوسیله یک هارنس به استاد پرش وصل می شود و هر ۲ نفر از وسیله پرنده خارج شده و استاد پرش با هدایت و کنترل در حین سقوط و بعد از باز کردن چتر تجربه سقوط را برای هنرجو بازسازی کرده و نمایش می دهد .
Static line یا بند دار
یکی از قدیمی ترین روشهای آموزشی می باشد که هنوز در کشورهای مختلف جهان کاربرد دارد . در این روش هنرجو با نوعی از چتر که مجهز به بندی می باشد که یک سر آن به چتر و سر دیگر آن به داخل وسیله پرنده متصل است اقدام به پرش می کند و بند متصل به چتر در حین پرش باعث باز شدن چتر هنرجو می گردد . در کشور عزیزمان ایران از این روش برای اموزش چتر بازی استفاده میشود .
Accelerated free fall ) AFF )
این روش که در سال ۱۹۸۱ در کشور آمریکا ابداع گردید جدیدترین و سریع ترین روش آموزش می باشد که طی آن هنرجو پس از یک جلسه تئوری چند ساعته بروی زمین به همراه ۲ استاد پرش از وسیله پرنده خارج می شود و طبق آموزش داده شده در حین سقوط اقدام به انجام حرکاتی در مراحل مختلف می نماید .
هنرجو در تمام مراحل اموزش و در حین سقوط کاملاً تحت نظر و کنترل ۲ استاد پرش قرار می گیرد. به طور معمول یک هنرجو با انجام ۷ تا ۸ مرحله پرش توانایی پرش به صورت انفرادی را دارا می شود .
چگونگی عملکرد چتر :
در چتر بازی ورزشی فرد چترباز شخصا وبه طور دستی اقدام به بازکردن چتر خود می کند، در این روش فرد چترباز اقدام به خارج کردن Pilot chute که معمولا در چترهای جدید در قسمت انتهایی و خارج پشتی چتر قرار دارد می کند .
پایلوت شوت با در مسیر باد قرارگرفتن و کشش , چتر اصلی را از داخل پشتی چتر خارج می کند . وقتی شما پایلوت شوت را از محل خود خارج می کنید و آنرا در جریان هوا قرار می دهید با کشیده شدن بند اتصال، سوزن بسته بندی که به آن متصل می باشد از جای خود به نام حلقه بسته بندی خارج می شود و باعث باز شدن پشتی چتر می گردد .
بند اتصال ( Bridle ) در ادامه حرکت خود باعث خارج شدن کیسه محتوی و یا D-bag می گردد .
در قسمت خارج D-bag بندهای چتر وجود دارد که به صورت زیگزاگ بر روی آن قرار گرفته اند و هر دسته از آنها بوسیله یک حلقه کش نگهداری شده اند. با خارج شدن کیسه محتوی این بندها شروع به آزاد شدن از درون کش ها می کنند .
با کشش بند اتصال ( Bridle ) بندها نیز بعد از آزاد شدن شروع به باز شدن و کشیده شدن می کنند و این کشش در ادامه باعث خارج شدن چتر اصلی از داخل کیسه محتوی یا D-bag می شود .
فشار هوا وارد هر کدام از بخش های کانال اصلی (cells) می شود و باعث باد گرفتن و باز شدن کامل آن می شود.
این روند معمولاً طی ۲ ثانیه انجام می گیرد و سرعت سقوط چتر باز از حدود ۱۹۰ کیلومتر به ۲۵ کیلومتر بر ساعت می رسد و این شوک ناشی از کم شدن سرعت در طی ۲ ثانیه می تواند هم به فرد چترباز و هم به وسایل او صدمات زیادی را وارد کند. به همین دلیل طراحان از پارچه ای مستطیل شکل به نام Slider استفاده می کنند که در هر گوشه آن سوراخ هائی تعبیه شده که از میان هرکدام از آنها یک دسته از بندهای چتر گذشته است . وجود این پارچه باعث می شود که بندها سریعاً از هم جدا نشوند و باعث کاهش سرعت باز شدن چتر اصلی و در نتیجه کاهش فشار و شوک ناشی از باز شدن ناگهانی چتر شود .
Slider همچنین مانع از به هم پیچیدگی tangling بندها در حین باز شدن می شود .
ایمنی ومقابله با انحرافات
استفاده از چتر کمکی:
وقتی شما اقدام به باز کردن چتر اصلی خود می نمایید، ممکن است که روند باز شدن آن با اشکال مواجه شود وجود هر نوع اشکال در این روند را انحراف یا Mulfunction می گویند . بروز انحرافات ممکن است به دلایل زیادی باشد . از خطاهای انسانی در حین بسته بندی تا وضعیت نامناسب حالت بدن در حین باز کردن چتر و یا اشکال در عملکرد اجزا چتر .
به طور کلی بروز هریک از این حالات ذکر شده در ذیل مستلزم رها کردن cut - away چتر اصلی و استفاده از چتر کمکی است :
۱- چتر اصلی بنا به هر دلیلی از داخل کیسه محتوی و یا پشتی چتر خارج نشود .
۲- چتر اصلی از کیسه محتوی خارج شود ولی به دلایلی هوا وارد آن نشود و به اصطلاح باد نگیرد .
۳- چتر اصلی با بندها در هم پیچیده شود .
۴- در حین باز شدن در بندهای چتر قطع شدگی و یا دربدنه چتر اصلی ( کاناپی ) پارگی رخ دهد .
۵- هوا وارد قسمتی از کاناپی اصلی بشود ولی قسمت دیگر کاناپی باد نگیرد .
در تمام این موارد و ده ها مورد دیگر که در حین آموزش به شما یادآوری می شود شما نمی توانید یک فرود سالم و ایمن با چتر خود داشته باشید . پس شما نیاز دارید که طبق آموزش فرا گرفته شده چتر اصلی را رها نموده (cut away) و اقدام به باز کردن چتر کمکی خود نمائید .
امروزه تقریباً تمام چترها به سیستم رها شونده سه حلقه ای یا three ring release مجهز می باشند این سیستم کاناپی اصلی شما را به هارنسها و پشتی چتر متصل می کند.
با کشیدن دستگیره ای که بر روی قسمت جلویی و سمت راست سیستم شما و بر روی سینه شما قرار دارد ( دستگیره قرمز رنگ در تصویر زیر ) و بوسیله یک کابل به سیستم رها شونده سه حلقه ای متصل می باشد می توانید چتر اصلی را رها نمائید.
در این حالت شما دوباره در حالت سقوط قرار خواهید گرفت و باید از چترکمکی خود استفاده نمائید برای استفاده از چتر کمکی بر اساس نوع و طراحی تجهیزات شما ۲ راه وجود دارد :
۱- در بعضی از انواع چترها کابل کوتاهی وجود دارد که به آن Reserve Static line ) RSL ) گفته می شود که با رها کردن چتر اصلی این کابل به طور کاملاً خودکار چتر کمکی را باز می کند .
۲- در حالت بعدی درست در سمت مقابل دستگیره رها کننده یا cut away handl دستگیره دیگری ( دستگیره سبز رنگ در عکس زیر ) وجود دارد ( Reserve Handle ) که با کشیدن آن چتر کمکی باز و فعال می شود .
چگونگی عملکرد 3Ring و رها کردن چتر اصلی
چتر بازان معمولاً خودشان اقدام به بسته بندی چتر اصلی خود می کنند ولی از آنجا که استفاده از چتر کمکی در موارد ضروری آخرین شانس نفر چتر باز می باشد وظیفه بسته بندی چتر کمکی به عهده یک استاد چتربندی ( Rigger ) خواهد بود و چتر کمکی هر چند ماه یکبار بر اساس دستورالعمل سازنده چتر باید به طور دستی باز شده و دوباره بسته بندی شود تا اطمینان خاطر از لحاظ صحت عملکرد آن حاصل شود .
در مورد ایمنی
مواردی که تلفات زیادی را امروزه در بین فعالین این رشته بوجود می آورد عبارتند از :
- تصادم چتربازان با یکدیگر بر روی آسمان چه در حین سقوط و چه در حین پرواز با چتر .
- برخورد چتربازان با زمین به دلیل عدم تشخیص صحیح موقعیت خودشان درحین دور زدن .
- برخورد با موانع و یا فرود در رودخانه ها ، جنگلها , دریاچه ها و غیره ...
- انواع انحرافات .
بر اساس آمار از هر ۷۵۰ پرش به طور معمول یک پرش دچار حادثه و یا انحراف خواهد شد که در حین دوره آموزش روش مقابله با آن به هنرجو آموزش داده می شود .
به جهت مقابله هرچه بیشتر با این حوادث دوره هایی به جهت یادآوری روش های مقابله با حوادث و انحرافات هرچند یکبار باید برای تمام چتربازان برگزار گردد و به همین منظور در کشور آمریکا هر ساله در روز معینی که از قبل تعیین می گردد و به نام روز ایمنی ( Safety Day ) نامیده می شود و تمام چتربازان دارای گواهینامه موظف به شرکت در این دوره های باز آموزی و ایمنی هستند .
همچنین افرادی که دارای تجربه کافی در این زمینه هستند وظیفه برگزاری این دوره ها را بر عهده دارند این افراد در آمریکا STA ) Safety and Training Advisor ) مشاور آموزشی و ایمنی و در کانادا DSO ) Dropzone Safety Officer ) مسول ایمنی منطقه پرش نامیده می شوند.
بر طبق آمار حدود ۸۵٪ جراحتها در این ورزش در حین فرود بر روی زمین رخ می دهد . بنابراین آشنائی با چگونگی هدایت چتر و آشنائی با روشهای مختلف فرود در شرایط متفاوت مانند وزش بادهای زیاد ، فرود پشت به باد ، فرود در شرایط وزش باد مایل و فرود در مناطق خارج از منطقه پرش ، مانند، جنگل ، رودخانه ، مناطق مسکونی ، دریاچه ، جاده ها و مقابله با موانع و غیره بسیار مهم می باشد .
برخی از رکوردهای چتر بازی :
- در ۲۴ اکتبر ۲۰۱۴ Alan Eustace با پرش از ارتفاع ۴۱۴۲۰ متری رکورد پرش بلندترین ارتفاع را به خود اختصاص داد .
- رکورد بیشترین تعداد پرش تاندم ( پرش۲نفره) متعلق است به Chip Bowlin و Kristine Gould با تعداد ۱۰۳ پرش در طی ۲۴ ساعت که در سال ۲۰۰۹ ثبت گردید .
- بزرگترین همگیری انجام گرفته مربوط است به ۶ فوریه ۲۰۰۶ که طی آن۴۰۰ چترباز در Udon Thani کشور تایلند موفق به انجام آن شدند .
- بزرگترین ( CF ( Canopy Farmation با شرکت ۱۰۰ نفر در ۲۱ نوامبر ۲۰۰۷ در Lake wales ایالت فلوریدا آمریکا .
- بزرگترین پرش هماهنگ با لباس بالدار ( Wing Suit Formation ) با شرکت ۱۰۰ نفر در تاریخ ۲۲ سپتامبر سال ۲۰۱۲ در Perris Valley ، کالیفرنیا ، آمریکا .
-بیشترین تعداد پرش چتر بازی متعلق می باشد به Don Kellner آمریکایی با ۴۰۰۰۰ پرش .
- بیشترین تعداد پرش در بین بانوان متعلق می باشد به cheryl stearns با ۱۵۵۶۰ پرش ، همچنین ایشان با ۳۵۲ پرش در طی ۲۴ ساعت طی روزهای ۹ و ۸ نوامبر ۱۹۹۵ از این نظر در بین بانوان رکوردار می باشد .
- در سال Erin Hogan ۲۰۰۲ پنج ساله با انجام پرش تاندم عنوان کم سن ترین چترباز را به خود اختصاص داد .
- Bill Dause با انجام ۳۰۰۰۰ پرش و جمعاً مدت ۴۲۰ ساعت سقوط آزاد رکورد این رشته ( مجموع زمان سقوط آزاد ) را در اختیار دارد .
- jay stokes رکورد ۶۴۰ پرش سقوط آزاد در طی ۲۴ ساعت را در دست دارد .
- Frank amody با سن ۱۰۱ سال با انجام دادن پرش دو نفره ( Tandem ) در ۶ ژوئن ۲۰۰۴ به عنوان کهنسالترین فرد نام خود را به ثبت رساند . این پرش در کشور آمریکا به ثبت رسید .
سازماندهی :
در سطح بین المللی کمیته بین المللی چتر بازی ( IPC( international Parachute committee که تحت نظر FAI می باشد وظیفه نظارت ، قانونگذاری ، برگزاری مسابقات را دارا می باشد ولی در سطح ملی اتحادیه های ملی چتر بازی هر کشور این وظایف را بر عهده دارد وظایفی مانند : گسترش این رشته ، صدور گواهینامه ، برگزاری مسابقات ملی ، تدوین دستورالعملهای ایمنی و آموزشی ، طبقه بندی گواهینامه ها و سایر امور مربوط به این رشته .
در کشور عزیزمان ایران این مهم بر عهده کمیته چتر بازی انجمن ورزشهای هوائی ایران می باشد .
کلیه اتحادیه های ملی چتربازی تحت نظارت IPC و FAI می باشند و هر ساله مبلغی به جهت حق عضویت به FAI پرداخت می نمایند .
لینکهای مرتبط: